9 باغ ایرانی ثبت شده در یونسکو
باغ پاسارگاد فارس
یکی از ویژگی های خاص مجموعه پاسارگاد، وجود باغ شاهی و مجموعه کاخی آن می باشد. در پاسارگاد، باغ ایرانی با تمام ویژگی و عناصر اصلی معماری اش ساخته شده. باغ شاهی در محوطه پاسارگاد شامل مجموعه ای از کاخ ها و کوشک ها به همراه جوی های سنگی و گلی بوده که آثار کمی از آنها باقی مانده است. این مجموعه به عنوان نمونه ای شاخص از ترکیب عناصر معماری با طبیعت و نقش و نحوه گردش و توزیع آب در داخل باغ و اطراف کاخ ها و شیوه باغ سازی، الگویی برای دوره های بعدی بوده است
کل باغ ۸ هکتار وسعت داشته که به گفته مورخین، آرامگاه کوروش در میان باغی بزرگ و دشتی خرم بوده که توسط گذرهای آبی متعددی که از رود پلوار سرچشمه می گرفته، سیراب می شده است. باغ هایی که یکی از قدیمی ترین بقایای باغ سازی ایرانی بوده و امروز تنها قسمتی از کانال ها و آب نماهای آن باقی مانده است
این باغ با عنوان مادر باغ های ایرانی همراه با هشت باغ دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو با نام باغ های ایرانی ثبت شده است
باغ ارم شیراز
باغ ارم شیراز به طور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گوركانیان وجود داشته و با توجه به اینكه سیستم فئودالی به طور كامل بر جامعه آن دوره حاكم بوده بدون تردید بانیان و صاحبان باغ ارم كه باغی ارزشمند بوده، در آن زمان حكام وقت بوده‌اند. احتمال می‌رود اتابك قراچه كه از طرف سنجر سلجوقی به حكومت فارس منصوب بوده دستور احداث این باغ را داده باشد
بعد از وی تا جلوس شاه شیخ ابواسحاق اینجو كه احتمالاً باغ ارم را در تصدی داشت، اطلاعی از نحوه مالكیت این باغ در دست نیست. شاه شیخ ابواسحاق اینجو در سال 742 ه.ق جلوس نموده و در سال 757 ه.ق كشته شد. پس از انقراض سلسله آل اینجو به وسیله آل مظفر، احتمالاً باغ ارم به مالكیت سلاطین آل مظفر در آمده و در عهد شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان كه به دست گوركانیان كشته شد، باغ در نهایت آبادانی و شكوه بوده است. از عصر صفویه به بعد، باغ ارم در نوشته‌های جهانگردان، آباد و باشكوه توصیف شده است. در عهد كریم خان زند احتمالاً باغ ارم در مالكیت سران سلسله زندیه بوده و مانند سایر ابنیه و باغ های شیراز مرمت گردیده است
از اواخر دوره زندیه تقریباً بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی بود. خاندان جانی خان قشقایی كه از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌كردند، مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشته و از آنجا به عنوان مقر فرمانفرمایی خود در شهر شیراز استفاده می‌كرده‌اند. نخستین ایلخان این خاندان یعنی جانی خان و پسرش محمد قلی خان عمارتی باشكوه در این باغ بنا نهادند. در اوایل دوره قاجاریه بعضی از سران ایل قشقایی كه مالكین سابق باغ ارم بوده‌اند در گوشه‌ای از این باغ به خاك سپرده شده‌اند كه در حال حاضر نشانی از این قبور در دست نیست. ساختمان عمارت این باغ در دوره ناصرالدین شاه قاجار هنوز مرغوب و قابل توجه بوده است. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، حاج نصیرالملك شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری نموده و ساختمان فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود ولی احتمالاً اساس ساختمان قبلی را حفظ كرده است. پس از درگذشت حاج نصیرالملك در سال 1311 ه.ق تزئینات بنا و بعضی قسمت های ناتمام به وسیله ابوالقاسم خان نصیرالملك، مالك این باغ اتمام یافته است
در آن زمان توصیفی توسط فرصت‌الدوله شیرازی راجع به این باغ داده شده كه به شرح زیر می‌باشد: "... بستانی است بی مثال و گلشنی است بهشت تمثال ...، سروهایش سر به افلاك كشیده، عماراتی دارد شاهانه مشتمل بر تالاری كه به واسطه دو ستون قوی پیكر برپاست و ارسی‌ها، گوشواره‌ها و اتاق ها و رواق های دیگر را از فوقانی و تحتانی داراست. آبشارهای متعدده از هر جانب آن روان است و سبزه‌های اطراف جویش چون خط بر گرد عارض نوش لبان. بنای اول آن را محمد قلی خان ایلخانی نهاده سپس مرحوم حاجی نصیرالملك خریده و حكم به بنیاد عمارات مذكور داده است. حاجی محمد حسن معمار... آن بنا را برآورده باغی دیگر برآن افزوده‌اند. آن نیز هوایش معطر است...، خلوتی دیگر دارد كه نارنجستانش نام نهاده‌اند. باربند و كوشكی هم برای آن قرار داده‌اند
دونالد ویلبر درباره باغ ارم شیراز چنین نگاشته است: "... برای مدت لااقل 75 سال این عمارت در تصاحب خان‌ها و یا سران قبیله قشقایی بود. همین ساختمان هسته مركزی باغ به شمار می‌رود. در این موقع دیواری در وسط باغ احداث كردند و بدین ترتیب باغ به دو قسمت تقسیم گردید. باغ ارم محبوبیت فراوان خود را مدیون درختان مركبات و خیابان طویلی است كه در دو طرف آن سروهای باشكوه غرس گردیده و ساختمان جالب توجهی كه شاهد مهمان نوازی بی دریغ ایل قشقایی بوده است. هرچند سال یك بار مقداری از درختان مركبات بر اثر سرمای سخت از بین می‌روند درحالی كه سروها در عرض پنجاه سال اخیر همچنان جذابیت خود را حفظ كرده‌اند ... ." در تهیه طرح باغ، محور طولانی آن مشخص گردیده است. امروز كوشك اصلی، هسته مركزی این باغ و جالب‌توجه ترین جنبه آن را تشكیل می‌دهد. اطاق های طبقه زیرین تقریباً زیرزمین است و تالار مركزی آن را برای استراحت در روزهای گرم تابستان در نظر گرفته‌اند. نهر آب مستقیماً از این تالار می گذرد و در سر راه خود قبل از اینكه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌كند. دیوارها و كف این تالار از كاشی‌های رنگین پوشیده شده است. پلكانی این طبقه را به طبقه بالاتر و به راهروهایی كه به تالار بزرگ منتهی می‌گردد متصل می‌سازد. منظره جنوبی آن همان ادامه محور اصلی است و از طرف شمال چشم انداز آن را تپه‌هایی تشكیل می‌دهد كه در حاشیه رودخانه قرار گرفته است. در این محل نیز مانند بسیاری دیگر از ساختمان های شیراز كاشی های براق و سنگ های تراش میراث قدیم را از نو رواج می‌دهد. این قسمت سه گوش (سنتوری) منظره‌ای را متعلق به دوره ساسانیان كه با كاشی های رنگی زینت شده نشان می دهد درحالی كه در طبقه‌ای كه هم‌سطح زمین ساخته شده تخته سنگ های آهكی نسخه‌های تحریف شده‌ای است از نقوش برجسته دوره هخامنشیان كه در تخت جمشید دیده می‌شود. در سراسر این ناحیه وسیع بوته گل سرخ كمتر دیده می‌شود و به جای آن در گلخانه كه داخل آن را با چوب به طرز پلكانی ترتیب داده‌اند انواع گل ها را در گلدان نگاهداری می‌كنند تا آنها را در نقاط اصلی در داخل كوشك و خارج آن قرار دهند
باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملك به فرزندش رسید و پس از چندی به یكی از سران ایل قشقایی فروخته شد. سپس به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شیراز واگذار شد. دانشگاه شیراز مدتها به عنوان كاخ پذیرایی از آنجا استفاده می نمود. در سال های 1350_1345ه.ش این باغ با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولین وقت دانشگاه، تعمیر اساسی شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه تایی به آن افزوده شده است. امروزه باغ ارم همچنان در اختیار دانشگاه شیراز می‌باشد و در حقیقت به تمام مردم تعلق دارد
باغ چهلستون اصفهان
باغ چهل ستون تنها قسمت کوچکی از باغ وسیع جهان نماست که پیشینه آن به قبل از دوران صفوی می رسد. شاه عباس اول در میان آن کوشکی بنا کرد که هسته نخستین کاخ چهل ستون بود و تالار میانی کاخ و غرفه های چهار گوشه آن را شامل می شد. در دوران حکومت شاه عباس دوم تحولات چشمگیری در این ساختمان پدید آمد و ایوان ستوندار، ایوان آیینه، سالن های الحاقی در اضلاع شمالی و جنوبی ایوان ستوندار، ایوان های طرفین تالار مرکزی، دو استخر در دو قسمت شرقی و غربی و نقاشی های دیواری تالار مرکزی به بنا افزوده شد
این کاخ بطور رسمی در سال ۱۰۵۷ هجری قمری به منظور تشریفات و پذیرایی از پادشاهان و صاحب منصبان دولت های هم عصر دولت صفوی اختصاص داده شد
در نامگذاری این بنا به عنوان چهل ستون به دو دلیل می توان اشاره نمود: نخست آنکه عدد ۴۰ در عرفان اسلامی نماد تعدد و کثرت است و دوم آنکه انعکاس تصویر ۲۰ ستون ایوان ضلع شرقی کاخ در استخر مقابل، در مجموع تعداد ستون ها را به چهل می رساند
باغ فین کاشان
باغ فین و حمام فین کاشان در 6 كیلومتری جنوب شهر كاشان در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارد و از با ارزش ترین آثار تاریخی كاشان است بنای بر جای مانده باغ از دوران صفوی است كه بر روی بناهای دوره دیلمی ساخته شده و از لحاط باغ آرایی و آب رسانی دارای اهمیت ویژه ای است بناهای این باغ شامل سر درب ورودی و برج و باروی آن، شتر گلوی صفوی در میانه باغ، شتر گلوی فتح علی شاهی و اتاق شاه نشین در جنوب خاوری باغ، موزه در باختر باغ و حمام های كوچک و بزرگ و كتابخانه در خاور باغ می شود
حمام فین کاشان که در باغ فین قرار دارد همان مکان تاریخی است که ناصرالدین‌شاه در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم خود امیرکبیر را در آن به قتل رساند. وسعت باغ فین بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برج های استوانه شکل محصور شده است. در مقایسه با بسیاری از باغ های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می شود
همانطور که ذکر شد وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده است. باغ فین یکی از مهم ترین نمونه باغهای ایرانی است که همچنان زنده و پابرجاست. همچنین این باغ به خوبی روش ایجاد منظر فرهنگی را معرفی می کند. همچنین کوشک قاجاری در باغ فین کاشان با نقاشی های زیبای سقفی و دیواری نیز در انتهای باغ و خارج از محور تقارن باغ واقع است. حمام سلطنتی، موزه ملی، خلوت کریمخانی و اتاق شاه‌نشین بناهایی هستند که پس از دوران صفویه به ابنیه باغ افزوده شده اند
برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می رسانند. به هرحال ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس اول نسبت داده شده است و میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث الدین جمشید کاشانی می داند. با این وجود منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می کنند. این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شماره ثبت ۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و کار ثبت جهانی این اثر که از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید
موزه ملی کاشان
موزه ملی کاشان واقع در این باغ از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۸۹ تعطیل بوده و در بهمن ماه ۱۳۸۹ مجددا دایر شده است. امروزه بازدید از بخش های گوناگون باغ امکان پذیر است. این مجموعه، در کنار میدان نقش جهان اصفهان و کاخ چهلستون اصفهان بیشترین بازدید کننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می نماید
حمام فین کاشان
در قسمت جنوبی باغ فین دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین ساخته شده است. حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده است. حمام کوچک و عمارت سردر سایر ابنیه دوره صفوی را تشکیل می دهند. حمام کوچک فین کاشان همانطور که گفته شد به خاطر قتل میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی مشهور است. حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام کوچک اختصاص به استفاده خدام داشته است. در هر یک از حمام ها قسمت هایی شامل ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت و سربینه (رختکن) به چشم می خورد. کانال هایی جهت تعویض آب خزینه ها و حوضچه ها در کف حمام ها وجود دارد. دیوار حمام ها با عایق رطوبتی مخصوص – ماسه، آهک یا ساروج – پوشانده شده است. این حمام دارای دالان‌ها و راهروهای زیادی است و معماری زیبایی دارد
در جنوب باغ فین چشمه آبی موسوم به چشمه سلیمانیه، با قریب به دوازده سنگ آب وجود دارد. آب آن فوق العاده صاف است ولی به واسطه داشتن بعضی املاح برای آشامیدن مناسب نیست. آب چشمه فین به واسطه كیفیت های خاص خود مانند صافی و پاكی و روشنایی كم نظیر و همچنین كیفیت ثابت و تغییر ناپذیرش همواره مشهور و ضرب المثل بوده است
دسترسی به باغ فین کاشان:
دسترسی به باغ فین از طریق خیابان امیرکبیر صورت می‌پذیرد وسایل نقلیه عمومی از جمله مینی بوس و سواری از مرکز شهر کاشان این دسترسی را تامین می کنند/
باغ عباس آباد مازندران
مجموعه تاریخی عباس آباد بهشهر به فاصله 9 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان بهشهر، بر فراز ارتفاعات البرز بعد از روستای علی تپه (التپه) و در دل جنگل انبوه واقع گردیده است
راه دسترسی به مجموعه مذکور از طریق جاده آسفالته ای است که از جاده اصلی بهشهر ـ گرگان منشعب شده و بعد از عبور از روستای التپه به محوطه مذکور منتهی می‌گردد
شیب عمومی محوطه از سمت جنوب به سمت شمال است. این وضعیت و همچنین وجود آب و چشم‌اندازهای زیبا عامل مهم شکل‌گیری معماری دوره صفویه در محوطه مذکور بوده است
باغ عباس آباد مجموعه ای است شامل سد عباس آباد، مخزن و دریاچه سد، گل باغ، کاخ، حمام، آسیاب آبی و دو برج آجری که در سال ۱۰۲۱ (ه.ق) به دستور شاه عباس اول به صورت پلکانی و مطبق در 3 سطح احداث گردیده است
باغ تاریخی عباس‌آباد:
باغ تاریخی عباس‌آباد بهشهر، بر بالای تپه ای طبیعی احداث گردیده است، بدین ترتیب که مهندسین دوره صفوی با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه، باغی مطبق و پلکانی را ایجاد نمودهاند و در بالاترین قسمت تپه اقدام به عمارت‌سازی نمودهاند. این باغ بر اساس شواهد بدست آمده یکی از بی‌نظیرترین باغ های ایرانی است. علاوه بر عمارت سازی مذکور، در قسمت تراس مرکزی، حوض بزرگ در مرکز و حوض های کوچکتر در اطراف احداث نمودند
به پیروی سطح شیبدار و همچنین لوله‌های سفالی، آب از فرادست حوض مرکزی به صورت فواره ظاهر می‌گشته و مابقی از طریق لوله های سفالی، حوض های جانبی را پر می‌کرده است
معماری در باغ و باغسازی کاملاً به صورت قرینه انجام پذیرفته که موجب زیبایی آن را فراهم می آورده است. مهندسین و معماران دوره صفوی با احداث باغ به روش پلکانی و مطبق و همچنین با بکارگیری از سطوح شیبدار و لوله‌های سفالی، علاوه بر زیبایی، موسیقی آب را در باغ ایجاد نمودهاند که سبب آرامش افراد مستقر در باغ می‌گردیده است
سد
بنای سد از دوره صفویه در میان دره ای عمیق احداث گردیده است، ارتفاع بنای مذکور به صورت تقریبی 20 متر می باشد که در پی، عرض آن به 20 متر و در قسمت تاج عرض آن به 10 متر و طول آن به 70 متر می‌رسد
مصالح عمده سازه مذکور، سنگ، آجر و ملاط ساروج است. سد دارای سه دریچه خروجی بوده و در پشت آن پشت بندی قرار دارد که دارای دو گونه کاربری می‌باشد:
1- بعنوان پشت بند سد محسوب می‌گردد
2- بعنوان مرکز تخلیه و چاه تخلیه آب محسوب می‌گردد
مساحت کل مخزن سد قریب به 10 هکتار بوده و در حدود 600 هزار متر مکعب آب را در خود ذخیره می‌نماید، منبع تامین کننده آب مخزن سد، آب چشمه سرچشمه است. بر اساس بررسی بعمل آمده بعضی از قسمت های مخزن سد در گذشته شفته ریزی (ملاط آهک) بوده که عمل مذکور از رشد گیاه لویی که در تمام آببندان های مازندران می روید جلوگیری می‌نموده است
بنای مذکور از هشت جرز به ابعاد تقریبی 4×3 متر در پیرامون و یک جرز مشبک در مرکز شکل گرفته است. بنای چهار طاقی مرکز مخزن سد عباس‌آباد دارای دو کاربرد می‌باشد، نخستین کاربرد بنای مذکور، کاربردی فنی است. بدین ترتیب که جرز مرکزی چهارطاقی به صورت مشبک احداث گردیده است. مهندسین سازنده سد به گونه‌ای آن را طراحی کرده‌اند که هرگاه احساس می‌گردید که مخزن سد، حداکثر آبگیری را انجام داده است و انرژی پتانسیل آب در حال فشار بر روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد تخلیه نگردد، زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد می‌گردیده است. ساخت تونل زیر زمینی در زمان صفویه و مرتبط کردن آن به جرز مرکزی چهارطاقی و همچنین خارج کردن تونل به فاصله 150 متری پایین دست دیواره سد، که در زمان ازدیاد فشار آب، امکان باز کردن دهانه کانال سرپوشیده وجود داشته است، موجب می‌گردید که فشار آب از دیواره سد کاسته شده و به سمت مرکز، هدایت گردد. در نتیجه این عمل آب از طریق جرز مرکزی مکش و آنگاه از طریق کانال سرپوشیده به پایین دست سد تخلیه می‌گردید
کاربرد دیگر بنای چهار طاقی، تفریحی بوده است. در همین راستا از منتهی‌الیه باغ، پله آجری برای دسترسی به آن وجود داشته و همچنین بقایای پایه‌های پل چوبی در داخل مخزن سد مشخص می‌باشد
بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است. که نظر هر بیننده را به خود جلب می‌نماید. آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی که آب چشمه فرادست را به آنجا هدایت می‌نمود انجام می‌گردیده است
محوطه گلباغ (ایستگاه توزیع آب)
محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله 600 متری از باغ واقع گردیده است
کانال (گربه رو) عبور جریان هوای گرم: کانال فوق از قسمت تون و گلخن حمام که در زیر خزانه آب گرم قرار دارد با جهت‌های مختلف در زیر کف فضای گرمخانه و میاندر امتداد یافته و به دودکش هایی که در بدنه و دیوار بنای حمام، موجود می‌باشند متصل می‌گردید. کانال مذکور وسیله انتقال دود و حرارت بوده است، بطوری که عبور جریان هوای گرم علاوه بر گرم کردن آب خزانه، سبب گرم شدن کف فضای میاندر و فضای گرمخانه می‌شده است
اهمیت بنای حمام عباس‌آباد:
آنچه که بنای مذکور را با اهمیت می‌نماید روش آبرسانی آن است. آب از قسمت شرقی بنای حمام از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه) که در داخل دیوارهای بنای حمام قرار دارد بعد از عبور از ضلع شمالی دیوار حمام، وارد ضلع غربی گردیده و خزانه آب گرم را پر می‌کرده، سپس آب در خزانه بعد از گرم شدن از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، دیگر حوض های موجود فضای گرمخانه را پر می‌نموده است. روش آبرسانی آب سرد بنای حمام مذکور به مانند آب گرم انجام می‌پذیرفته است، بدین ترتیب، آب سرد از طریق لوله‌های سفالی بعد از عبور از ضلع شرقی حمام با پر نمودن حوضی در بالا دست (خارج از بنای حمام) از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه) حوض های موجود در فضای سربینه و گرمخانه را پر می‌نموده است، به بیانی دیگر هر حوض در فضای گرمخانه و سربینه حمام تاریخی عباس‌آباد بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم بوده است
محور آبرسانی:
محور آبرسانی مذکور به طول 600 متر که از اتصال لوله‌های سفالی بوجود آمده احداث گردیده است و عامل انتقال آب محوطه گلباغ به سمت باغ بوده‌اند. لوله‌ها را به صورت نر و مادگی ساخته و به همدیگر متصل می‌کردند
برج آجری:
در محوطه تاریخی عباس‌آباد، دو برج آجری به قطر 7 متر و به ارتفاع 14 متر از دوران صفویه به یادگار مانده است. مصالح عمده سازه مذکور، ملاط ساروج و آجر به ابعاد 5×26×26 سانتی متر می‌باشد
با توجه به ساختار دو بنای برج که بر روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت که برج ها عملکرد صرفاً نگهبانی نداشته و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شکل سیالات، توسط مهندسین دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند. از دیگر مواردی که کاربری حفاظتی برج ها را نفی می‌کنند عبارتند از:
1- پوشش جنگلی محوطه، دیدن مناطق دور دست از فراز برج را ناممکن می‌نماید
2- در محوطه، برج های مذکور تکرار نشده‌اند. در واقع می‌توان گفت که برج ها، سوپاپ اطمینان و یا به بیان دیگر بعنوان شتر گلویی جهت فشارشکنی آب احداث گردیده‌اند
آسیاب آبی:
آسیاب مذکور به فاصله تقریبی 5/1 کیلومتری جنوب باغ در میان دو رود پر آب احداث گردیده است. مصالح عمده تشکیل دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملات ساروج است
آجرهای بکار رفته در آسیاب به ابعاد 5×26×26 سانتی‌متر بوده و راه دسترسی به آسیاب از طریق یک جاده سنگ فرش امکان‌پذیر می‌گردد
نحوه کارکرد بنای فوق بدین طریق است که آب از طریق کانال سرپوشیده به سمت کانال روباز آجری به طول 100 متر هدایت شده، سپس با یک شیب تقریباً مناسب به سمت چرخ آسیاب حرکت کرده و سبب به حرکت در آمدن پره‌های چرخ می‌گردیده است. مهندسین دوره صفوی با احداث آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حرکت در آوردن چرخ های آسیاب برده‌اند
باغ شازده ماهان کرمان
باغ شاهزاده ماهان كرمان یكی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است كه از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است. باغ شاهزاده، ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (١٢٩٨ ه . ق تا ١٣٠٩ ه. ق) احداث گردید كه با مرگ وی ساخت باغ ناتمام ماند. محل استقرار این باغ در نزدیكی مقبره «شاه نعمت الله ولی» در دامنه ارتفاعات جوپار است
وجود خاك حاصلخیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امكان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره‌ای خشك و بی آب و علف، معجزه گونه فراهم ساخته است
باغ تخت شاهزاده در دامنه ارتفاعات جوپار به مساحت ٥/٥ هكتار با شكلی مستطیلی با شیبی حدود ٦/٤% شكل گرفته و حصاری بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا می‌سازد
آب منبع حیات بخش این باغ از بخش فوقانی باغ داخل می‌گردد. محورهای اصلی و فرعی و تخت‌های مسطح در نظر ویژه‌ای آبیاری شده و سبز انبوه و كم نظیری را در چارچوب طرح باغ به وجود آورده است
نهر آبی كه وارد باغ می‌گردد در جهت طولی باغ به گونه‌ای توزیع می گردد كه علاوه بر آبیاری كرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین كه شرایط اولیه باغ تخت‌های است بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی كیفیت بخش باغ بدل می‌گردد
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت كه بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فواره های آنها به مطبوعیت باغ می‌افزاید
بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلی یعنی سكونتگاه دائمی و یا فصلی مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده‌اند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ كه از ویژگی های اصلی باغ تخت‌ها می‌باشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دید روهای ممتد در جهت طولی باغ از كوشك اصلی به سایر قسمت‌های باغ و بالعكس از سردر خانه غنای خاصی به زندگی در باغ می‌دهد. مناظر بیرونی باغ كه از داخل و یا از بیرون باغ قابل رؤیت هستند، در نمایش تضاد دو كیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونه‌های كم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده می‌باشد
نظم درختكاری، انتخاب مناسب گیاهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف می‌كند
باغ شازده ماهان در اوج والایی و شادابی كیفیت‌های طبیعی و مصنوعی خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران، برای مدتی طولانی خالی از سكنه و متروك ماند و دچار آسیب های فراوانی گردید. خرابی های وارد شده كلیه قسمت‌های باغ را در بر می‌گیرد
ویرانی‌ها شامل ویرانی بناهای اصلی و همچنین محوطه باز باغ می‌گردد. یعنی باغ سازی و عناصر اصلی شكل دهنده باغ نیز (آبراه‌ها، استخرها، پیاده راه‌ها و بالأخره طبیعت گیاهی باغ نظیر درختان، كرت‌ها، بسترهای گلكاری) از این گزند در امان نمی‌مانند
باغ یك بار در سال ١٣٥٧ خورشیدی مرمت گردید. همچنین در زلزله سال ١٣٦٠ آسیب هایی دید كه مرمت شد
این باغ به دلیل ویژگی ها و جذابیت‌های تاریخی و ارزش های فضایی كه دارد به عنوان یكی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی مورد توجه دوستداران باغ ایرانی است. علاوه بر این باغ به عنوان فضایی تفرجگاهی، پذیرای عده زیادی است كه برای گذران اوقات فراغت از مناطق اطراف به آنجا رفته و ساعاتی را در آن می‌گذرانند
نظام استقرار:
باغ شاهزاده ماهان با مختصات جغرافیایی٣٠ درجه و ٤ دقیقه عرض شمالی و ٥٧ درجه و ١٧ دقیقه طول شرقی می‌باشد
ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ١٨٥٠ متر است. با توجه به این كه باغ شاهزاده در دامنه كوه جوپار قرار گرفته، از ارتفاع ٢٠٠٠ متر از سطح دریای آزاد برخوردار است
این باغ در فاصله ٣٥ كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان و در فاصله شش كیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده كرمان ـ بم در نزدیكی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است
واقع شدن منطقه در مسیر عبوری كرمان به بم و در مسیر جاده كهن ابریشم از عواملی است كه این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته كه حداكثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امكان پذیر می‌سازد: در بدو ورود، به ویژه در طبقه فوقانی سردرخانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عكس آن منظره كوه را امكان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رؤیت حركت آب، حوض ها و آبشارها هركدام به نوبه خود تأكیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارائه می‌دهند
باغ در بستر كویر در میان ارتفاعات جوپار و بلوار شكل گرفته است. كوه‌های پر برف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می‌دهند كه ویژگی خاص این منطقه است
نظام فضایی:
ـ رابطه باغ با فضای بیرونی:
وجود ارتفاعات بلند رشته كوه‌های جوپار به ویژه منظری بسیار جالب برای باغ در این گستره فراهم آورده است. در این بستر باز، باغ با دیوارهای نسبتاً بلندی محصور گردیده و با انبوه ویژه‌ای از درختان همچون نگینی در كویر خودنمایی می‌كند
ورودی به باغ از این گستره باز و فضای بكر كویری ـ از مسیر یك چهار باغ است كه با درختان به ایجاد فضایی ممتد و جهت دار به سوی باغ هدایت می‌گردد
ـ سردر ورودی:
سردر ورودی به صورت حجمی شفاف، ایجاد فضای واحدی میان این پیش فضا، چهارباغ و داخل باغ می‌نماید. در داخل این بنا دید به فضاها در دو سوی محور اصلی باغ امكان پذیر بوده و فضای بیرونی با درون باغ به صورت سیال و در یكدیگر ادغام می‌شوند
فضای داخل باغ:
در بدو ورود به باغ كل فضای باغ در راستای محور اصلی و در ادامه آن و مناظر ارتفاعات جوپار رؤیت می‌شود. این چشم انداز طولانی با حجم بالا خانه در انتها بسته می شود و با حضور درختان در دو جانب محور كه در مواقعی از سال رنگ های متفاوت دارند تقویت می‌شود
حضور جریان سراسری آب در محور اصلی باغ، آبشارها و صدای آن به تعریف این محور كیفیت مطلوبی می‌دهد؛ و انعكاس درختان و بنای سردرخانه و بالاخانه در دو استخر باغ ابعاد جدیدی به فضا می دهد. نور و سایه نیز به سهم خود در این فضاسازی نقش مهمی را ایفا می‌كنند
نظام فضایی زمین:
باغ به خاطر اختلاف سطح حدوداً ٢٠ متری در طول محور اصلی به طور مناسبی تقسیم بندی گردیده است. این تقسیم بندی سطوح كه از شیب طبیعی ناشی می‌شود ماهیت باغ تخت را تعریف می‌كند
نظام هندسی:
شكل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یك می‌باشد. طول كلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است
تقسیم بندی كلی باغ به صورت یك محور طولی و دو كانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل تشخیص است
محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، كرت‌ها را كه شمار آنها در هر طرف هشت می‌باشد به وجود آورده‌اند
بناهای باغ به سه دسته تقسیم شده‌اند: بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده‌اند
سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ متر مربع و فاصله این دو از یكدیگر ٣٢٥ متر است
نظام معماری:
نظام معماری در رابطه تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدوده باغ با دیواری بلند و مركب محصور گردیده است. این دیوار با بناهایی كه در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده، باغ را از محیط خارج جدا می‌سازد
زمین آرایی تخت باغ و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح كرت‌ها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار می‌دهد و بنابراین رابطه ساده بین نظاره گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در می‌آید و مشاركت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید می‌كند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاكید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شره‌ها سطوح شفافی را بروی زمین برای انعكاس دیگر عناصر ارایه داده است. درخت‌های سایه افكن ویژگی های معماری فضای باغ را تاكید و تشدید می‌كنند
سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است كه امكان رؤیت چند جانبه باغ را میسر می‌سازد. از جمله، منظری كه از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین كوه‌ها جوپار كه در فصول مناسب پوشیده از برف هستند رؤیت می‌شود از یكسو و منظر دیگری كه به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست كوه‌های بلوار ادامه می یابد
بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ می‌باشد كه عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب می‌شود. با این كه در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا كه حیاط مذكور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطه اصلی را با حیاط پشتی قطع می‌كند
باغ دولت آباد یزد
باغ دولت آباد از باغهای قدیمی شهر یزد در کشور ایران است . بنای این مجموعه به سال ۱۱۶۰ توسط محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ معروف بوده ساخته شده و در حدود ۲۶۰ سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده‌است. این بنا که می بایست در اختیار نوادگان محمد تقی خان (بزرگ خاندان رحیمی) باشد، توسط میراث فرهنگی تملک شد و در حال حاضر زیر نظر محمد علی معزالدینی (داماد نماینده ولی فقیه) اداره می‌شود.(شجره نامه در کتاب جامع جعفری به چاپ رسیده‌است) این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند. در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرار گرفته‌است و در دیگری که در بلوار دولت آباد قرار دارد ورودی نداشته و تقریباً در دست مرمت و بازسازی است. به همین علت تردد از در اصلی انجام می‌گیرد. هنگام ورود از یک هشتی نسبتاً بزرگ عبور می‌کنیم که محل ارائه و فروش صنایع دستی از قبیل سفال است. فضای داخلی باغ تقریباً سبز است و تا حدودی باغ فین کاشان را در ذهن بیننده تداعی می‌کند. روشنایی باغ در شب توسط لامپ‌هایی که در داخل فانوس گذاشته شده و به فواصل معین در اطراف قرار گرفته‌اند تامین می‌شود که منظره زیبایی را نیز ایجاد می‌کند. درهای ساختمان اصلی از چوب و به صورت کنده کاری دیده می‌شود و در داخل بنا اتاق‌های متعددی قرار دارد که در اکثر این اتاق‌ها حوضی قرار گرفته و درهای یکی از اتاق‌ها که رو به حیاط و باغ باز می‌شود، با شیشه‌های رنگارنگ با طرح‌های زیبا مزین شده که در هنگام وجود خورشید و پرآب بودن حوض منظره زیبایی از نقاط رنگی منعکس شده را بر روی حوض مرمرین به نمایش می‌گذارد. در یکی دیگر اتاق‌ها بادگیر معروف دولت آباد قرار دارد که با ارتفاع زمین ۳۳ متر از زمین بلندترین بادگیر از نوع خود بوده و به خوبی کولر می‌تواند خنکی ساختمان را تامین کند
باغ پهلوان پور یزد
باغ پهلوان پور از باغهای متعلق به اواخر دوره قاجار است. این باغ متعلق به فردی به نام «حسن ملارضا» بوده است که بعد از او به دامادش «علی پهلوان» تعلق گرفت
گرچه احداث بناهای مختلف این مجموعه به دوره های مختلف مربوط می شود اما تاریخ احداث اولیه مجموعه به اواخر دوره قاجار باز می گردد. منطقه مزویرآباد مهریز به دلیل دسترسی به قنات و وجود آب روان در منطقه در گذشته یک منطقه اعیان نشین محسوب می شده است. وجود باغهای زیبا در این منطقه که بیشتر از دوره های قاجار و پهلوی برجای مانده، تا حدود زیادی تغییرات سبک باغسازی را از قاجار به پهلوی نشان می دهد
باغ پهلوان متعلق به فردی به نام «حسن ملارضا» بوده است که بعد به دامادش «علی پهلوان» تعلق گرفت. دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است و كاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب و هوای متفاوت نسبتاً خنك این منطقه است
باغ پهلوان پور مهریز به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است. این آب از قنات مشهور به «حسن آباد» سرچشمه می گیرد و به جز باغ پهلوان پور به طور مستقیم از هیچ یک از باغ های منطقه عبور نمی کند. آب قنات حسن آباد درختان چناری را که در حاشیه آن روییده اند، سیراب می کند. علاوه بر قنات ذکر شده این باغ از طریق دو رشته آب دیگر به نام قنات «شاه حسینی» و قنات «مزویر آباد»، آبیاری می شود
باغ پهلوان پور مهریز به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است. باغ دارای ۱۶ حقابه (سهمیه آب در اصطلاح محلی یزد حقابه نامیده می شود) است که هر ۱۲ روز یکبار به آن متعلق می گیرد. زمان هر حقابه بین ۱۰ الی ۱۱ دقیقه است که به آن سبو نیز گفته می شود
باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی به سمت و سوی باغسازی رایج امروزی است. مساحت این باغ 5/3 هكتار و عمده ساخت و ساز صورت گرفته در آن شامل برج گلی و فضاهای خدماتی مرتبط با آن در جبهه جنوب شرقی است. عمارت زمستانخانه در جبهه غربی، عمارت شربتخانه (كوشك) در بخش مركزی، فضاهای خدماتی (اصطبل، انبار، سرایداری و ... ) و كارگاه ریسندگی و قالی بافی در جبهه جنوبی است. مساحت باغ پهلوان پور 5/3 هكتار می باشد. سبک معماری آن ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است که کوشک اصلی در مرکز محور اصلی باغ قرار دارد. مسیر عبوری آب در باغ نیز از این محور است. علاوه بر این محور اصلی آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد که باغ آرایی حول این دو محور به وجهی زیبا صورت گرفته است، به این معنا که درختان نظام ساز باغ در حاشیه این دو خیابان کاشته شده اند
مجموعه ورودی باغ شامل برج، اصطبل و کاهدان است. تزیینات برج همانند تزیینات دوره زندیه است اگر چه تاریخ احداث تمامی این سه بنای ذکر شده مربوط به دوره قاجار است. ارزشمندترین و زیباترین بخش باغ عمارت كوشك یا شربتخانه در سه طبقه و به مساحت 1500 مترمربع است و عمارت كلاه فرنگی کوشک با كاربندی پركاری زینت داده شده و از نفیس ترین قسمت های بنای شربتخانه به شمار می رود. این عمارت بر اساس ضوابط و اصول باغات ایرانی بر محور اصلی باغ قرار گرفته است. ساخت کوشک به دوره قاجار مربوط می شود و در سه سطح (دو و نیم طبقه) طراحی شده است. بخش داخلی کوشک شامل تالار، حوضخانه و گوشواره ها است که آب قنات حسن آباد پس از آنکه از وسط کوشک عبور می نماید، در باغ جاری می شود. باغ پهلوان پور مهریز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است
بنای معروف دیگر که در مجموعه وجود دارد، بنای «زمستانخانه» است که ساخت آن به دوره پهلوی اول مربوط می شود و از آن جهت به زمستانخانه مشهور است که جهت آن با توجه به اقلیم منطقه، بنا را برای استفاده در زمستان مناسب می ساخته است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و اتاق های نشیمن، پستو ، طنبی و مطبخ را شامل می شود
در کنار کوشک آشپزخانه، حمام و انباری قرار داشته است که اخیراً بوسیله حفاری از زیر خاک بیرون آورده شدند. بنای مشهور به سرایداری نیز که محل سکونت و کارگاه خدمه باغ بوده است در جبهه شمالی باغ قرار دارد
باغ پهلوان پور مهریز به شماره 6334 مورخ 81/7/7 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و با ثبت جهانی این اثر و باغ دولت آباد یزد، نخستین ثبت آثار جهانی استان یزد رقم خورد. سبک معماری باغ پهلوان پور، ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است. باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی به سمت باغسازی امروزی است. دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. مجموعه ورودی باغ پهلوان پور شامل برج، اصطبل و کاهدان است
باغ اکبریه کرمان – بیرجند
باغ اكبريه بيرجند در انتهاي خيابان معلم، روستاي اكبريه، واقع در استان خراسان جنوبي قرار گرفته است. اين باغ با وسعتي در حدود 45069 متر مربع با شماره 2326 در 20 خردادماه سال 1378 هـ.ش در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين باغ در بستري كوهستاني واقع شده و متشكل از 2 بنا است كه قديميترين آن ساختماني متعلق به حشمت الدوله پدر ابراهيم شوكتالملك كه تاريخ احداث آن به اواخر دورة زنديه و اوايل دوره قاجاريه (1364ـ1300 هـ . ق) بر ميگردد. بناي ديگري كه در اين مجموعه واقع است ساختمان تشريفات ميباشد كه توسط شوكت الملك بنيان شده است
اين باغ به عنوان محل سكونت، پذيرايي و انجام امور ديواني مورد استفاده قرار مي‌گرفت به طوري كه در لهجه محلي به (كلاته سركار امير) شهرت يافت. بعد از درگذشت ابراهيم خان شوكت الملك، پسر وي اسدالله علم وزير دربار شاه از اين باغ بعنوان محل سكونت در برخي از ايام سال استفاده ميكرد. بناي مزبور بوسيله عَلَم وقف آستان قدس رضوي شد و در سال 1371 در اختيار سازمان ميراث فرهنگي قرار گرفت
ساخت اين مجموعه از اوايل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. اين مجموعه شامل چند عمارت است كه قديميترين آن مربوط به عمارت حشمت الملك در منتهي اليه شرقي، كه شامل دو طبقه است ميباشد. طبقه همكف كه داراي دو دالان و راهرو نسبتا طويل است و ارتباط ميان سه بخش مهم مجموعه، يعني باغ اصلي، باغ جنوبي و اصطبل را برقرار ميكند
عمارت مركزي در جبهة غربي و با عملكرد تشريفات و پذيرايي از مهمانان كه تقريبا به عنوان هسته مركزي باغ به حساب ميآيد از تزيينات و چشمانداز بسيار عالي برخوردار است. اين كوشك در دو طبقه ساخته شده است كه داراي تزيينات منبت، مشبك و نيز ارسي با شيشههاي رنگي، تزيينات گچي با طرح هاي اسليمي و هندسي ميباشد. وجود درختان بلند قامت كاج در دو طرف خيابان و نيز خيابان هاي منتهي به خيابان اصلي عمارت مركزي بر زيبايي و طراوات باغ و نماي آن افزوده است. باغ جنوبي واقع در جبهة جنوبي و كوچك تر از باغ شمالي است. اين باغ بوسيلة فضاهايي چون فضاهاي خدماتي، عمارت مركزي و ديواره غربي اصطبل احاطه شده است. يكي از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است كه بخش عمده فضاي باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط داراي سكويي مربع شكل است
درختان موجود در اين باغ شامل كاج، انار و توت ميباشد و گوشههايي از باغ گل هاي تاج خروس به چشم ميخورد. از جبهة جنوبي اين باغ ورودي به روستاي اكبريه تعبيه شده است. هم اكنون بخش‌هاي مختلف اين باغ و عمارت مورد استفادة ادارة كل ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان جنوبي است. بخش احداث شده در اوايل دوره قاجار، به عنوان كتابخانه و دانشكدة هنر دانشگاه بيرجند فعال است.